De Digitale Euro: De Stille Monetaire Revolutie die Bezorgdheid Oproept

Stel je een wereld voor waarin elke uitgegeven euro een onuitwisbaar spoor achterlaat. Waar je portemonnee transparant wordt. Waar de Europese Centrale Bank (ECB) in theorie weet van je ochtendkoffie, je Netflix-abonnement en je last-minute aankopen.

Sciencefiction? Nee. Dit is het project van de digitale euro, en het vordert sneller dan je denkt.

De ECB bereidt al enkele jaren actief de invoering van een digitale euro voor, en hoewel er nog geen officiële lanceringsdatum is vastgesteld, zou deze al in 2028 ingevoerd kunnen worden. Officieel gepresenteerd als een simpel digitaal equivalent van contant geld, roept dit instrument echter steeds meer zorgen op bij juristen, economen en burgers. Achter de technologische moderniteit gaat een diepgaande – en potentieel problematische – transformatie schuil van onze relatie met geld, privacy en de staat.

Wat is de digitale euro precies?

De digitale euro zou een valuta zijn die rechtstreeks door de ECB wordt uitgegeven en voor het publiek beschikbaar is in elektronische vorm. In tegenstelling tot de huidige bankdeposito’s (commerciële geld), zou het een directe vordering op de centrale bank vertegenwoordigen – vergelijkbaar met contant geld.

Technisch gezien zou het kunnen worden gebruikt via een mobiele app of kaart, waarmee directe betalingen mogelijk zijn, zelfs offline. Officieel is het doel:

• contant geld aan te vullen, niet te vervangen;
• Europese monetaire soevereiniteit te waarborgen tegenover cryptovaluta en fintech;
• een openbaar, transparant en toegankelijk betaalmiddel te bieden.

Maar achter deze op het eerste gezicht nobele doelen, zijn de juridische en maatschappelijke implicaties allesbehalve neutraal.

Anonimiteit, het eerste nevenslachtoffer

Contant geld is de koning van de anonimiteit. Een biljet van 20 euro vertelt geen verhaal – het onthult niet wie het eerder bezat of waarvoor je het zult gebruiken. Deze fundamentele eigenschap van contant geld, al eeuwenlang een hoeder van onze vrijheden, is precies wat de digitale euro nooit echt zal kunnen bieden.

De invoering van een digitale euro zou de ECB – en mogelijk de EU-lidstaten – in het centrum van elke transactie plaatsen. In tegenstelling tot contant geld zou de digitale euro bijna absolute traceerbaarheid van betalingen mogelijk maken, waardoor het potentieel een instrument van massale financiële surveillance wordt.

Als reactie op kritiek belooft de ECB een "hoog niveau van vertrouwelijkheid", maar geeft tegelijkertijd toe dat EU-verplichtingen inzake witwasbestrijding en terrorismefinanciering traceerbaarheid vereisen. Met andere woorden: anonimiteit is bij voorbaat uitgesloten. Zelfs met de beste bedoelingen en de meest geavanceerde technologieën, zou een volledig anonieme digitale euro rechtstreeks in strijd zijn met het Europese regelgevingskader.

Het Chinese voorbeeld zou ons aan het denken moeten zetten. De digitale yuan maakt het al mogelijk om elke transactie te volgen. Sommige gemeenten hebben geëxperimenteerd met vervaldatums op de valuta om consumptie te stimuleren. Sociale uitkeringen in digitale yuan zijn geprogrammeerd om alleen in bepaalde winkels of voor specifieke producten besteed te kunnen worden. Europa verzekert ons dat het deze weg niet zal volgen – maar technisch gezien is er niets dat het tegenhoudt.

De GDPR-paradox en totale traceerbaarheid

De Algemene Verordening Gegevensbescherming (GDPR), de trots van Europa op het gebied van privacybescherming, staat hier voor haar grootste uitdaging.

Hoe verzoenen we het principe van gegevensminimalisatie uit artikel 5 van de AVG met een systeem dat per definitie alles zou kunnen registreren? Hoe garanderen we het recht op uitwisseling van gegevens als elke transactie omwille van naleving bewaard moet worden?

Zonder stevige garanties zou de digitale euro de grootste gedragsdatabank ooit in Europa kunnen creëren. Elke aankoop, elke overdracht, elk consumptiepatroon zou geanalyseerd kunnen worden – wat zou leiden tot een ongeëvenaard nauwkeurig financieel profiel van elke Europese burger.

Bezorgdheid over technische mogelijkheden en traditionele banken

De programmeerbaarheid van de digitale euro roept nog verontrustendere vragen op.

Technisch gezien zou een digitale euro kunnen vervallen na een bepaalde datum, beperkt kunnen worden tot bepaalde aankopen, geografisch gebonden kunnen zijn in gebruik, of automatisch kunnen worden afgetrokken in geval van belastingachterstand.

Stel je bijvoorbeeld digitale "waardebonnen" voor die tijdens een crisis worden verstrekt, alleen bruikbaar voor lokale voedselaankopen, of digitale gezinsbijslagen die niet besteed kunnen worden aan alcohol of tabak. Maatregel voor volksgezondheid of verkapte sociale controle? De grens is dun.

Economisch gezien vormt de digitale euro een existentiële bedreiging voor het traditionele banksysteem. In een vertrouwenscrisis zouden massale, onmiddellijke overboekingen naar de ECB technisch triviaal worden. Geen wachtrijen meer bij geldautomaten – slechts een paar klikken zouden een "bankrun" van ongekende snelheid en omvang kunnen veroorzaken.

De ECB stelt voor om digitale eurotegoeden te beperken – er wordt gesproken over bedragen tussen de 3.000 en 4.000 euro per persoon. Maar dit roept een fundamentele constitutionele vraag op: mag het eigendomsrecht op je eigen geld worden beperkt? En als de limiet op 3.000 euro wordt gezet, wat weerhoudt dan van een verlaging naar 1.000, 500 of een aanpassing op basis van sociale, economische of gedragscriteria?

Traditionele banken – al verzwakt door concurrentie van fintech en cryptovaluta – zouden hun rol als financiële intermediair drastisch kunnen zien afnemen. Als burgers hun tegoeden rechtstreeks bij de ECB kunnen aanhouden, waarom dan nog via een bank gaan? Krediet – de motor van de economie – zou daar ernstig onder kunnen lijden.

Een blockchain-gebaseerde technologie?

In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, is de digitale euro geen cryptovaluta. Het is niet gebaseerd op een openbaar gedecentraliseerd netwerk of een open blockchain. De ECB sluit het gebruik van technologieën zoals distributed ledger (DLT) niet uit, maar geeft de voorkeur aan een gecentraliseerde architectuur of hooguit een private en toegangsbeperkte blockchain.

In dat geval zouden alleen goedgekeurde entiteiten (zoals banken of betaaldienstverleners) transacties kunnen valideren. Het doel is niet het waarborgen van anonimiteit of het uitschakelen van tussenpersonen (zoals bij klassieke cryptovaluta), maar het verzekeren van traceerbaarheid, regulering en stabiliteit.

Met andere woorden: zelfs als een "blockchain" wordt gebruikt, zou deze geen decentralisatie, censuurbestendigheid of bescherming van vrijheden garanderen zoals bij cryptomunten. Het zou gaan om een gedeeltelijke technologische façade, zonder de filosofische garanties.

Het contrast met de Verenigde Staten is veelzeggend. Aan de overkant van de Atlantische Oceaan werkt de Federal Reserve niet actief aan de uitgifte van een officiële digitale dollar, maar reguleert en ondersteunt geleidelijk de opkomst van door de dollar gedekte cryptovaluta ("stablecoins") zoals USDC of USDT, uitgegeven door private partijen.

Deze stablecoins circuleren al massaal op openbare blockchains en functioneren als betaalmiddel, financieringsinstrument en afdekkingsmiddel in het Web3-ecosysteem. Ze zijn niet zonder risico’s (met name qua reservegaranties), maar genieten van organische adoptie, wereldwijde interoperabiliteit en een ongeëvenaard niveau van transparantie.

De Europese Unie kiest daarentegen voor een door de ECB uitgegeven en gecontroleerde publieke munt – een meer institutionele, maar ook meer ingrijpende benadering, terwijl de VS kiest voor een liberaler publiek/privaat hybride model met reeds aanwezige functionele decentralisatie.

Conclusie: Tijd om te kiezen

De digitale euro is niet enkel een technische of economische kwestie. Het is een maatschappelijk debat dat de contouren van onze vrijheid in de 21e eeuw zal bepalen. Tussen efficiëntie en surveillance, tussen moderniteit en vrijheid, tussen centralisatie en autonomie – de keuzes die we vandaag maken (of laten maken) zullen het monetaire gezicht van het Europa van morgen vormen.

Geld is niet neutraal. Het is politiek, juridisch, sociaal. Het raakt aan de kern van ons maatschappelijk leven. Daarom mag dit debat niet beperkt blijven tot expertkringen. Het moet op het publieke toneel gebracht worden, besproken in parlementen en begrepen door burgers.

Er is nog tijd om te handelen, te bevragen en om garanties te eisen. Maar dit venster van gelegenheid sluit snel. Tegen 2028 – het jaar waarin de digitale euro zou worden gelanceerd – zullen de beslissingen zijn genomen. De technische specificaties zullen vastliggen. De politieke keuzes zullen definitief zijn. En wij zullen moeten leven met de gevolgen, goed of slecht, van wat we vandaag wel of niet hebben verdedigd.

Vanbelle Law Boutique ondersteunt bedrijven en particulieren bij het begrijpen en anticiperen op komende juridische en monetaire uitdagingen. Onze expertise in financieel recht, bankrecht en cryptovaluta stelt ons in staat om alle soorten strategisch advies te bieden, afgestemd op toekomstige grote transformaties.